İran Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi, Avrupa ülkelerinin Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarını yeniden devreye sokma girişimlerine sert bir yanıt verdi. Konsey, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) ile yürütülen işbirliğinin askıya alınacağını duyurdu. Bu karar, hem bölgesel dengeler hem de nükleer anlaşmanın geleceği açısından önemli bir dönüm noktası olarak değerlendiriliyor.
Konsey Toplantısında Alınan Kararlar
Cumhurbaşkanı Mesud Pezeşkiyan başkanlığında toplanan Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi, bölgedeki güvenlik gelişmelerini masaya yatırdı. Toplantının en önemli gündem maddeleri arasında İsrail’in bölgede artan saldırıları ve Avrupa ülkelerinin “snapback” mekanizmasını işletme kararı yer aldı. Konsey, İran’ın mevcut koşullarda barış ve istikrar için mümkün olduğunca işbirliğine açık olduğunu vurgulasa da, Avrupa’nın attığı adımların Ajans ile yürütülen çalışmaları fiilen durma noktasına getirdiğini açıkladı.
UAEA ile Anlaşma Askıya Alınıyor
İran, 9 Eylül’de Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı ile yeniden denetimlerin başlamasını sağlayacak bir anlaşmaya varmıştı. Bu adım, Avrupa ülkeleri tarafından olumlu karşılanmış olsa da, yeterli görülmemişti. Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi’nin açıklamasında, Avrupa ülkelerinin attığı adımların işbirliğini anlamsız hale getirdiği vurgulandı. Dışişleri Bakanlığı’nın Ajans ile çözüm üretmeye yönelik çabalarına rağmen, özellikle İngiltere, Fransa ve Almanya’nın politikalarının bu süreci çıkmaza sürüklediği ifade edildi.
Snapback Mekanizması Tartışması
Avrupa ülkelerinin başvurduğu “snapback” mekanizması, 2015’te imzalanan nükleer anlaşmada yer alan özel bir prosedür olarak biliniyor. Bu mekanizma, İran’ın anlaşmayı ihlal ettiği gerekçesiyle BM yaptırımlarının yeniden yürürlüğe konmasına imkân tanıyor. İngiltere, Fransa ve Almanya, 28 Ağustos’ta bu mekanizmayı işletme kararı almıştı. Ancak İran Dışişleri Bakanı Abbas Erakçi, Avrupalı tarafların anlaşmayı ihlal ettiklerini ve artık bu mekanizmayı uygulayabilecek yasal zemine sahip olmadıklarını dile getirdi.
Rusya ve Çin de Avrupalıların bu kararına tepki gösterdi. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyine sundukları ortak mektupta, “snapback” mekanizmasının uygulanmasının hem hukuken geçersiz hem de siyasi açıdan mantıksız olduğu ifade edildi. Böylece Tahran’ın yanında duran Moskova ve Pekin, Avrupa ile yaşanan gerginlikte açıkça pozisyon aldı.
BM Oylaması ve Sürecin Seyri
BM Güvenlik Konseyinde, İran’a yönelik yaptırımların geri getirilmemesi yönünde hazırlanan tasarı dün yapılan oylamada reddedildi. Bu gelişme, İran’ın üzerindeki baskıyı artırırken, “snapback” mekanizmasının 28 Eylül gece yarısına kadar tamamlanmaması halinde yaptırımların otomatik olarak devreye gireceği açıklandı. Tahran yönetimi ise bu sürecin uluslararası hukuka aykırı olduğunu savunarak, Avrupa’nın adımlarını sert bir dille eleştirdi.
Bölgesel Etkilere Dair Endişeler
İran’ın UAEA ile işbirliğini askıya alması, bölgesel güvenlik açısından da endişe yaratıyor. Orta Doğu’da zaten gergin olan dengelerin bu karar sonrası daha da kırılgan hale gelmesi bekleniyor. Özellikle İsrail’in son dönemdeki saldırgan tutumu ve ABD’nin bölgedeki varlığı, Tahran’ın aldığı kararın uluslararası arenada geniş yankı bulmasına neden oldu. Avrupa ülkelerinin baskısına karşı İran’ın daha sert bir tavır alması, nükleer anlaşmanın tamamen çökmesine yol açabilecek kritik bir sürece işaret ediyor.