Deprem Sonrası Planlamalar ve İlk Adımlar
6 Şubat 2023’te meydana gelen yıkıcı depremin ardından bir ay geçmişti ki dönemin Gayrimenkul Yatırımcıları Derneği (GYODER) Başkanı Mehmet Kalyoncu, yeniden yapılanma sürecine destek olmak amacıyla harekete geçti. Kalyoncu, alanında uzman bir ekip ile Hatay’a giderek bölgedeki ihtiyaçları tespit etmeye başladı. Bu ekipte, Londra merkezli Foster & Partners’ın ortakları, Kentsel Yenileme Merkezi (KEYM) Başkanı Cem Yılmaz ve Yıldız Teknik Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden Doç. Serhat Başdoğan da yer aldı. Yolculuk esnasında yapılan değerlendirmelerde, şehirlerin kültürel dokusuna ve doğal yapısına uygun bir planlamanın hayata geçirilmesi gerektiği vurgulandı.
GYODER’in gönüllü olarak üstlendiği bu süreçte, doğayla uyumlu, toplumsal faydayı ön planda tutan ve modern şehircilik anlayışı ile inşa edilecek projeler için harekete geçildi. Çalışmaların başlangıç bütçesi 250 milyon lira olarak belirlenirken, Hatay ve çevresindeki şehirler için kapsamlı bir planlama süreci başlatıldı. Önce Antakya’da yıkımın en fazla olduğu bölgeler incelendi, ardından helikopterle Samandağ, Belen, İskenderun, Osmaniye, Kahramanmaraş, Türkoğlu, Dulkadiroğlu, Pazarcık, Gölbaşı, İslahiye ve Nurdağı’na gidilerek detaylı gözlemler yapıldı.
Aradan geçen bir yılın ardından Mehmet Kalyoncu, 2024 yılı Nisan ayı sonunda yaptığı açıklamada, Türkiye Tasarım Vakfı, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığı ile imzalanan protokoller çerçevesinde Hatay kent merkezi için yapılan tasarım ve planlama sürecinin tamamlandığını duyurdu. Projenin lansmanı Hatay’da gerçekleştirilirken, bölgenin yeni şehirleşme sürecine dair önemli detaylar paylaşıldı.
Hatay İçin Yeni Bir Dönem Başlıyor
Mehmet Kalyoncu, GYODER Başkanlığını bırakmasının ardından Türkiye Tasarım Vakfı’ndaki çalışmalarına yoğunlaştı. Bu süreçte, The Museum Hotel Antakya’nın sahibi Necmi Asfuroğlu’nun destekleriyle kurulan “TTV Hatay Toplum Merkezi”, kentsel dönüşüm çalışmalarının merkezi oldu. Hatay Valisi Mustafa Masatlı’nın da katıldığı toplantıda, projenin ayrıntıları paylaşıldı.
Lansmanda konuşan Kalyoncu, Asi Nehri’nin akışını bir metafor olarak kullanarak, geleneksel şehirleşme anlayışından farklı bir bakış açısının benimsendiğini belirtti. Şehir planlamasında 1000’i aşkın şehir plancısı, mimar ve mühendisin gönüllü olarak görev aldığını açıklayan Kalyoncu, projeye 53 farklı mimarlık ve şehir planlama ofisinin katkı sunduğunu vurguladı. Projenin başarıyla hayata geçirilmesi halinde Hatay’ın tüm dünyaya örnek olabilecek bir dönüşüm geçireceğini ifade etti.
6 Şubat depremlerinin ikinci yıldönümünde, TTV Başkanı Furkan Demirci de Hatay’a yönelik çalışmalar hakkında güncel bilgileri paylaştı. Asi Nehri’nin batı yakasında yer alan 50 hektarlık pilot proje alanında, yaklaşık 5 bin konut ve 2 bin ticari birim korunarak modern şehircilik ilkeleri doğrultusunda yeniden düzenlendi. Yeşil alanlar üç katına çıkarılırken, donatı alanları iki katına çıkarıldı. Ayrıca, yeni bir kütüphane, konser salonu, tiyatro binası ve 9 kilometrelik bisiklet yolu planlamaya dahil edildi. Bu bölgedeki tüm yapılar en fazla beş kat olacak şekilde tasarlandı.
Deprem Bölgelerinde Uzun Vadeli Çözümler Şart
Tarihi dokunun korunması amacıyla 307 hektarlık alanda detaylı çalışmalar yürütüldü. Bölgenin kültürel mirasına sahip çıkılması ve modern şehircilik ile bütünleşmiş bir yapı kurulması hedeflenirken, projeye yönelik küresel düzeyde ilgi çekmesi bekleniyor. Kalyoncu, bu çalışmaların Mustafa Kemal Atatürk’ün Hatay’a özel önem vererek yaptırdığı şehir planlamasına benzer bir yaklaşımla ele alındığını belirtti.
Bu planlamaların hayata geçirilmesi için önemli bir bütçeye ihtiyaç duyuluyor. Antakya’nın merkezindeki ilk bölgede yapılması planlanan konut ve ticari alanların inşası için toplam maliyetin yaklaşık 1.3 milyar dolar olacağı öngörülüyor. Türkiye Tasarım Vakfı’nın öncülüğünde geliştirilen “Hatay Yeniden Canlanıyor” projesi, şehrin sürdürülebilir bir şekilde yeniden inşa edilmesi için büyük bir fırsat sunuyor.
Öte yandan, depremden en çok etkilenen şehirlerden biri olan Malatya’da ise hâlâ ciddi sıkıntılar yaşanıyor. Malatya Sanayi ve Ticaret Odası Başkanı Oğuzhan Ata Sadıkoğlu’nun paylaştığı verilere göre, kentte 35 bin 680 bina ağır hasar alırken, 27 bin 500 bağımsız işyeri ve ofis kullanılamaz hale geldi. Bugün hâlâ 100 bin vatandaş ve 3 bin 500 esnaf konteynerlerde yaşamak zorunda kalıyor. Şehirde toplam 103 bin bağımsız konut ve iş yerine ihtiyaç duyulurken, şu ana kadar tamamlanan konut sayısı sadece 26 bin 305 oldu. İş yerleri içinse henüz teslimat yapılmış değil.
Depremin ardından Malatya’dan ciddi bir göç yaşandı. TÜİK verilerine göre 102 bin 621 kişi resmi olarak başka şehirlere kayıt yaptırdı, gayriresmî rakamlarla birlikte bu sayının 200 bini aştığı tahmin ediliyor. Bu durum, özellikle sanayi ve ticaret sektörlerini olumsuz etkiledi. Organize Sanayi Bölgesi’nde çalışan personel sayısı 42 binden 30 bine düştü. Deprem öncesinde 455 milyon dolar olan yıllık ihracat, 2023 yılında 392 milyon dolara geriledi. 2024’te ise 426.3 milyon dolara yükselse de hâlâ eski seviyelere ulaşılamadı.
Bu şehirlerin yeniden ayağa kalkabilmesi için yalnızca kısa vadeli yardımlar yeterli olmayacaktır. Uzun vadeli ve sürdürülebilir çözümler ile şehirlerin ekonomik, sosyal ve kültürel yapılarının güçlendirilmesi gerekmektedir. Depremden ağır yara almış şehirlerin toparlanması için planlı, sağlam ve yaşanabilir alanlar oluşturulmalıdır. Yaşanan acılardan ders çıkararak, şehirlerimizi güvenli ve sürdürülebilir şekilde yeniden inşa etmeliyiz. 6 Şubat felaketinde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Allah’tan rahmet diliyorum.